Na časovima književnosti često posežem za debatom kao sredstvom obrade nekih životnih tema koje se nameću u književnom djelu, odnosno lektiri, ali i nevezano za to, jer je debata rasprava u kojoj učesnice i učesnici iznose mišljenje i argumente, tumače, obrazlažu i prosuđuju. Kao dokaze i potvrde mišljenja ili argumente iznose citate, dokumente, statističke podatke, općeprihvaćene činjenice, spoznaje i moralne sudove, pa mi se to čini kao zgodan način da provjerim kako moji đaci razmišljaju.

Kako priprema za raspravu zahtijeva analizu i udubljivanje u određenu temu, kao i znatnu količinu kritičkog mišljenja, debata u nastavi nudi učenicima mnogo više od bojnog polja za mjerenje snage argumenata. Dobro razrađena i vođena, omogućava im da se suprotstave, istraže i bolje razumiju različite, pa i oprečne stavove. Tokom pripreme i same debate usvajaju znanja kojima mogu argumentirati stav koji zastupaju, što ne mora značiti da je to i njihovo osobno mišljenje, pa je ona često jedinstvena prilika za učenje, kada đaci zauzimaju poziciju sličnu advokatskoj. Debata razvija sposobnost komunikacije i saradnje, razvija govorne vještine, jača motivaciju, znatiželju i socijalne vještine, te je zabavna i vrlo učinkovita tehnika učenja.

Ibzenova drama Nora ili Lutkina kuća dobar je primjer da predstavim kako debata funkcioniše u praksi.

Tokom dva časa učenice se upoznaju s biografijom pisca Henrika Ibzena, značajem njegovog cjelokupnog stvaralaštva, kao i drame Nora ili Lutkina kuća, te razgovaraju o pročitanom djelu i o kontroverzama koje je izazvalo kada je prvi put odigrano. Razmatraju i jedan od naziva drame – Lutkina kuća – kao metaforu i u kontekstu djela, ali i u kontekstu savremenog društva. Tako se nametne tema emancipacije žene, odnosno završni dio drame u kojem Nora napušta muža i ide da postane čovjek. Predvidio sam da opravdanost njenog postupka bude okosnica debate.

Za debatu smo napravili pripreme: podijelili se u timove: A – afirmacija i N – negacija, S – sudije i P – porota, i svi učesnici su dobili jasne upute i zaduženja za naredna dva časa, koliko je predviđeno da traje debata. Zadatak afirmacijske skupine je da opravda Norin postupak, odnosno njen odlazak od muža i djece, i definisan je raspored zadatka:

A₁ – daje uvodnu riječ, iznosi u kratkim tezama argumente koje će izlagati članovi ekipe;

A₂ – detaljno izlaže prvi argument u odbrani Norinog postupka;

A₃ – detaljno izlaže drugi argument u odbrani Norinog postupka;

A₄ – detaljno izlaže treći argument u odbrani Norinog postupka;

A₅ – daje završnu riječ o slučaju kojim se bave debatanti, zaokružuje čitavo izlaganje svog tima.

Zadatak negacijske skupine je da Norin postupak prikaže neopravdanim i za to pokaže argumente, a raspored je:

N₁ – daje uvodnu riječ, iznosi u kratkim tezama argumente koje će izlagati članovi ekipe;

N₂ – detaljno izlaže prvi argument u osudi Norinog postupka;

N₃ – detaljno izlaže drugi argument u osudi Norinog postupka;

N₄ – detaljno izlaže treći argument u osudi Norinog postupka;

N₅ – daje završnu riječ o slučaju kojim se bave debatanti, zaokružuje čitavo izlaganje svog tima.

Uloga sudaca (ima ih troje) je da u toku prvog sata debate prate, analiziraju i bilježe teze iz izlaganja svih učesnika i učesnica i da rukovode suđenjem (S₁ – glavni sudija), a u toku drugog sata da postavljaju pitanja učesnicima debate i daju ocjenu rada grupe i pojedinaca, predlažući ocjenu za svakog pojedinog člana koju profesor može, ali ne mora uvažiti.

Zadatak porote je da prati rad debatanata i u toku drugog časa članovima afirmacijske i negacijske ekipe postavlja pitanja u vezi s temom, ukoliko ih bude imala.

Učesnici prilikom postavljanja pitanja i davanja odgovora imaju mogućnost za konsultacije u trajanju od 30 sekundi, a vrijeme konsultacija prate suci.

Upadanje u riječ onima koji izlažu je zabranjeno.

Uloga predmetnog nastavnika je da koordinira radom i usmjerava rad timova.

Raspored izlaganja na prvom času debate je sljedeći:

1. A₁ (izlaganje prvog člana afirmacijske ekipe),

A_1 ← N₅ (peti član negacijske ekipe može postaviti pitanje prvom članu afirmacije),

2. N₁ (izlaganje prvog člana negacijske ekipe),

N_1 ← A₅ (peti član afirmacijske ekipe može postaviti pitanje prvom članu negacije),

3. A₂ – (izlaganje drugog člana afirmacijske ekipe),

A_2 ← N₄ (četvrti član negacijske ekipe može postaviti pitanje drugom članu afirmacije),

4. N₂ (izlaganje drugog člana negacijske ekipe),

N_2 ← A₄ (četvrti član afirmacijske ekipe može postaviti pitanje drugom članu negacije),

5. A₃ (izlaganje trećeg člana afirmacijske ekipe),

A_3 ← N₃ (treći član negacijske ekipe može postaviti pitanje trećem članu afirmacije),

6. N₃ (izlaganje trećeg člana negacijske ekipe),

N_3 ← A₃ (treći član afirmacijske ekipe može postaviti pitanje trećem članu negacije),

7. A₄ (izlaganje četvrtog člana afirmacijske ekipe),

A_4 ← N₂ (drugi član negacijske ekipe može postaviti pitanje četvrtom članu afirmacije),

8. N₄ (izlaganje četvrtog člana negacijske ekipe),

N_4 ← A₂ (drugi član afirmacijske ekipe može postaviti pitanje četvrtog članu negacije),

9. A₅ (izlaganje petog člana afirmacijske ekipe),

A_5 ← N₁ (prvi član negacijske ekipe može postaviti pitanje petom članom afirmacije),

10. N₅ (izlaganje petog člana negacijske ekipe),

N_{5 ←} A₁ (prvi član afirmacijske ekipe može postaviti pitanje petom članu negacije).

Suci zaključuju prvu etapu debate.

Na drugom času predviđeno je:

• unakrsno ispitivanje (grupno ispitivanje članova suprotne ekipe u trajanju od po 10 minuta za svaku ekipu, uz korištenje kratkih konsultacija),
• pitanja sudaca svim učesnicama (svaki od tri suca ima 5 minuta),
• pitanja članova porote (predviđeno vrijeme je 5 minuta) i
• ocjena i analiza rada svih učesnika i presuda Nori na način da svaki sudac pojedinačno iznosi analizu.

Ciljevi, kao i koristi debatiranja u ovom primjeru, i općenito, jesu uključenje đaka u interaktivno učenje putem istraživanja o djelu – radnja; problem historijskog konteksta (ambijenta) u drami; ideje socijalno-moralnog odnosa muškarca i žene; razvijanje smisla za socijalno-moralni položaj savremene žene; formiranje i razvijanje smisla za odgovornost u radu; razvijanje smisla i želje za timskom (grupnim) istraživanjem; razvijanje kritičkog, logičkog i stvaralačkog mišljenja; razvoj sposobnosti za doživljavanje i obrazlaganje književnog djela.

Pored Nore, redovno u nastavi u gimnaziji i u ekonomskoj i tehničkoj školi debatu primjenjujem uz roman Zločin i kazna, pa raspravljamo na temu može li se opravdati zločin kojim bi se ispravile društvene nepravde ili na teme: emancipacija žene donijela je napredak; nastavni planovi u srednjim školama su dobri.