Ministar za obrazovanje, nauku i mlade u Vladi Kantona Sarajevo Elvir Kazazović 15. marta 2018. godine donio je Odluku o dopuni nastavnog programa za predmet istorija u 9. razredima osnovnih škola. Za razliku od Zakona, koji jasno propisuje da se u školama poučava o genocidu u Srebrenici, ovom Odlukom učenje o zločinu genocida prošireno je na teritorij Bosne i Hercegovine, što nije u skladu ni sa Zakonom, ni sa presudom Međunarodnog suda.

Odluka ministra Kazazovića praktično predstavlja nastavak užurbane procedure uvođenja nastavnih jedinica na temu genocida u Srebrenici i opsade Sarajeva u plan i program, jer je Ministarstvo, nakon ozakonjenja učenja o genocidu i opsadi Sarajeva, formiralo komisiju sa zadatkom da kreira te nastavne jedinice. Ta Komisija je 22. januara organizovala predavanje nastavnicima i profesorima istorije osnovnih i srednjih škola Kantona Sarajevo i na njemu predstavila metodički priručnik i četiri nastavne jedinice: Opsada Sarajeva '92-'95 – Vojno politički aspekti opsade; Opsada Sarajeva '92-'95 – Svakodnevni život i ugrožavanje humanitarnog prava; Etničko čišćenje, ratni zločini, zločini protiv čovječnosti '92-'95. i Genocid u Srebrenici. Ove nastavne jedinice odobrene su Odlukom o dopuni nastavnog sadržaja skoro dva mjeseca nakon njihovog predstavljanja nastavnicima i profesorima osnovnih i srednjih škola, ali u Odluci se ne spominje na koji način je određena tematika i sadržaj nastavnih jedinica i koji su stručnjaci konsultovani prilikom donošenja odluke. Iz samog dokumenta dobija se utisak da je Kazazović lično odredio teme koje će se obrađivati u školama, a da su u kreiranje nastavnih jedinica bili uključeni Zijad Šehić, Melisa Forić-Plasto, Mesud Šadinlija, Jasmin Medić, Azerina Muminović i Asmir Hasičić.

Jednostranost

Tokom januarske prezentacije metodičkog priručnika za navedene teme bilo je moguće dobiti na uvid sadržaje nastavnih jedinica.

Prve dvije nastavne jedinice posvećene su opsadi Sarajeva od 1992. do 1995. godine. Politički aspekt konflikta simplifikovan je i predstavljen bez detaljnog objašnjenja uslova koji su ga prouzrokovali.

Prva nastavna jedinica fokusira se na vojne akcije i njihove ciljeve. Na kraju lekcije, kao dodatni sadržaj, predstavljeni su segmenti Obrazovanje za mir i Historijski izvori, te informacije o oficirima koji su dobili odlikovanje Zlatni ljiljan. Tako ta nastavna jedinka u isto vrijeme promovira mir i glorifikuje rat, čime se šalje nejasna poruka učenicima. U cijeloj nastavnoj jedinici zanemareni su zločini počinjeni nad nebošnjačkim stanovništvom u Sarajevu tokom opsade.

Druga nastavna jedinica odnosi se na svakodnevni život stanovnika Sarajeva tokom opsade. Tu su naglašena stradanja i težak život unutar grada u tom periodu. Stanovnici Sarajeva prikazani su isključivo kao žrtve. Njihova inovativnost i aktivnosti koje su građani poduzimali u cilju normalizacije života pod opsadom stavljeni su u drugi plan. Negativne pojave tokom opsade, poput pljačke i krijumčarenja namirnica – izostavljene su.

I u preostale dvije nastavne jedinice događaji se predstavljaju iz samo jedne, bošnjačke perspektive, i naglašena je pozicija žrtve.

Treba potencirati kritičko mišljenje

Ako obratimo pažnju na sadržaj istraživanja Čemu (ne)učimo djecu, valja podsjetiti na to da multiperspektivni pristup podrazumijeva uključivanje sadržaja u kojima se nudi više izvora, više perspektiva koje drugačije vide određenu pojavu ili problem, s ciljem osposobljavanje učenika da analiziraju i odrede relevantnost predstavljenih izvora. Naime, prikazivanje percepcije drugih strana uključenih u konflikt ključno je ukoliko želimo da učenici razumiju na koji način dolazi do ratnog sukoba i zločina počinjenih u njemu. Uticaj medija i nacionalističke politike u kreiranju masovne histerije i negiranja zločina ključni je element u razumijevanju suprotstavljenih narativa.

Tokom januarske prezentacije održane su radionice koje su pratile nastavne jedinice i govorile o detaljima vojne opsade Sarajeva, o svakodnevnom životu stanovnika Sarajeva tokom opsade, prikazani su filmovi, dokumentarci vezani za nastavne jedinice, i govorilo se o tome kako poticati učenike na istraživanje određene teme. Te radionice ponudile su sadržaj koji promoviše mir, solidarnost i saradnju između ljudi različite etničke i vjerske pripadnosti i isticale štetnost rata i njegov uticaj na društvo i pojedince.

Kontradiktoran vrijednosni stav

Međutim, analize i detaljni prikazi vojnih akcija i istraživanja o komandantima kojima su dodijeljena ratna priznanja, u isto vrijeme glorifikuju rat, pa se ovdje ponavlja kontradiktoran vrijednosni stav. Iako je ova dodatna metodička razrada osmišljena bolje nego sami sadržaji lekcija, rezultate limitira njena neobaveznost i nepripremljenost nastavnika i profesora.

Pojedini sadržaji u vidu slika i videomaterijala prikazuju masovna stradanja ljudi tokom opsade u Sarajevu i genocida u Srebrenici. Prateće fotografije uznemirujućih sadržaja ostavljene su bez detaljnijeg objašnjenja, u čemu se krije opasnost da će ova inovacija u nastavi istorije promašiti pedagoške ciljeve zbog kojih je uvedena. Naime, prilikom korištenja fotografija i videomaterijala potrebno je bazirati se na događaj i okolnosti koje su dovele do njega, a ne samo na emocije i fotografiju kao šok-faktor. Također, bitno je analizirati kako je predstavljena fotografija nastala i na koji način se inicijalno koristila.

Problematičan segment je i korištenje presuda i videomaterijala Međunarodnog suda u Hagu kao alata interaktivnog učenja. Profesor Edin Radušić, koji se godinama bavi problematikom koncipiranja istorije kao predmeta u edukacijskom sistemu, upozorava da presude same po sebi ne mogu biti jedini izvor prilikom obrađivanja tema opsade Sarajeva i genocida u Srebrenici.

Naime, potrebno je objasniti sam koncept međunarodnog suda učenicima, njegove domete i mehanizme.

S druge strane, trebalo bi izbjeći instrumentalizaciju sadržaja iz arhive suda, suprotno onome što je na prezentaciji učinjeno. Presuda o Starom mostu u Mostaru kao legitimnom vojnom cilju dovedena je u pitanje i predložena kao tema za raspravu. Tako škola, potencijalno, postaje mjesto s kojeg se šalje poruka da je opravdano pozdravljati presude koje odgovaraju (etno)nacionalističkim narativima, a kritikovati i negirati one koji se u njih ne uklapaju.

Sadržaji u kojima se obrađuju teme poput rata u Bosni i Hercegovini moraju izbjeći subjektivne interpretacije događaja i pristrasnost predavača i zato je potrebno potencirati kritičko mišljenje i multiperspektivnost.